Ortezy kończyn dolnych – charakterystyka i zastosowanie

Ortezy to rodzaj zaopatrzenia ortopedycznego stosowany w celu stabilizacji, unieruchomienia, odciążenia, bądź korekty niewłaściwej pozycji kończyn lub tułowia. Stanowią nieodłączny element rehabilitacji w wielu schorzeniach. Orteza wykonana zgodnie z indywidualnymi potrzebami warunkuje prawidłowe i komfortowe funkcjonowanie, co wpływa na poprawę mobilności i samodzielności pacjenta. Jakie są rodzaje i funkcje ortez? O tym w poniższym artykule.

Ortezy to tzw. aparaty ortopedyczne, które zakłada się bezpośrednio na ciało. Ich zadaniem jest kontrolowane działanie polegające przede wszystkim na korekcie ustawienia i regulacji napięcia mięśni. Stosuje się je głównie u dzieci z wrodzonymi lub nabytymi schorzeniami narządu ruchu oraz dysfunkcjami ortopedycznymi i neurologicznymi. Szczególnie w sytuacjach: obniżonego lub wzmożonego napięcia mięśniowego, braku kontroli nerwowo-mięśniowej w obrębie kończyn, koślawości lub szpotawości stóp, niestabilności stawów, dystrofii mięśniowej, porażenia kończyn dolnych, przepukliny oponowo-rdzeniowej i mózgowego porażenia dziecięcego.

Dobór odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego

Aby orteza spełniała swoje funkcje musi być odpowiednio dopasowana. Decyzja o jej zastosowaniu podejmowana jest zawsze przez lekarza ortopedę, który na podstawie wyników badania pacjenta zaplanuje cały proces leczenia. Podstawą jest odpowiednie dobranie rodzaju ortezy do zidentyfikowanego schorzenia oraz stopnia deformacji kończyn. Nie należy podejmować takich prób samodzielnie, a w żadnym wypadku nie nabywać specjalistycznego sprzętu ortopedycznego z drugiej ręki, gdyż każdą ortezę wykonuje się na potrzeby konkretnej osoby. Warto wiedzieć, że aparaty ortopedyczne, podobnie jak inny sprzęt tego typu podlegają możliwości dofinansowania przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Funkcjonalność i wygoda

Orteza zbudowana jest z materiałów termoplastycznych charakteryzujących się różną grubością i sprężystością. W zależności od rodzaju stosuje się  żywicę i/lub włókno i szyny węglowe, a także różnego rodzaju przeguby. Ich budowa zapewnia przepływ powietrza i odprowadzanie wilgoci, a tym samym utrzymywanie stałej temperatury wokół obejmowanego obszaru ciała. Dodatkowo pomiędzy warstwami materiału są poduszki powietrzne, usztywniające całą konstrukcję. Miękkie brzegi tkaniny chronią skórę przed otarciami.- wyjaśnia fizjoterapeuta z pracowni protetyczno-ortopedycznej “Orto-Pes”.

Wsparcie mobilności pacjenta – klasyfikacja ortez

Ortezy pozwalają na całkowite unieruchomienie zaopatrywanego miejsca lub – wręcz przeciwnie – kontrolowane zwiększenie ruchomości. Przy ich pomocy poprzez wpływ na aktywację określonych grup mięśniowych można skorygować wadę postawy oraz sposób poruszania się. Niektóre, nowoczesne typy ortez mogą zastąpić utracone funkcje ciała, będące skutkiem porażenia kończyn, paraliżu, niedowładu rąk lub nóg.

• Orteza DAFO (Dynamic Ankle Foot Orthosis) – jest typem ortezy dynamicznej obejmującej staw skokowy i stopę. Jej zadaniem jest utrzymanie i stabilizacja stopy we właściwym ułożeniu podczas pionizacji i chodu. Orteza umożliwia zgięcie i wyprost w stawie skokowym poprzez uwolnienie ścięgna Achillesa. Indywidualna korekcja łuków podłużnych i poprzecznych umożliwia odbudowanie prawidłowej architektury stopy. Zastosowanie ortezy DAFO: obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe, korekcyjne deformacje stopy, brak kontroli nerwowo-mięśniowej w obrębie stopy, szpotawość lub koślawość, niestabilność stawu skokowego dolnego, bóle stopy wywołane męczliwością mięśni.
• Orteza AFO (Ankle Foot Orthosis) – jej budowa obejmuje staw skokowy, stopę i podudzie. Stosowana jest w wielu schorzeniach neurologicznych i ortopedycznych. Można wyróżnić dwa typy ortez AFO – sztywną i ruchomą. Ta pierwsza znajduje zastosowanie w przypadku wiotkich i spastycznych niedowładów kończyn, niestabilności stawu skokowego, końsko-szpotawej deformacji stóp z nieprawidłowym ustawieniem stawów kolanowych. Orteza ruchoma umożliwia zgięcie grzbietowe i/lub podeszwowe stopy w ściśle określonym zakresie. Odpowiednia konstrukcja ortezy zapewnia kontrolę nad stopą i podudziem. Pozwala na wzmacnianie obwodowej stabilizacji w trakcie pionizacji czy chodu. Zastosowanie ortezy AFO: nadmierne zgięcie podeszwowe oraz chód na palcach będące skutkiem wzmożonego napięcia mięśniowego, pooperacyjna stabilizacja stopy i stawu skokowego, zapobieganie deformacjom u pacjentów siedzących i leżących.
• Orteza KAFO (Knee Ankle Foot Orthosis) – swoją budową obejmuje całą kończynę dolną: stopę, staw skokowy, goleń i udo. Jej zadaniem jest stabilizacja stawu skokowego i kolanowego. Przeznaczona do stabilizacji i redresji tych stawów. W zależności od potrzeb i zaleceń lekarza można zastosować ortotyczne stawy kolanowe i skokowe, regulowane w dowolnej konfiguracji zgodnie z indywidualnymi potrzebami. Zastosowanie ortezy KAFO: choroba Heinego-Medina, uszkodzenia rdzenia kręgowego, mózgowe porażenie dziecięce, koślawość/szpotawość stawu kolanowego, unieruchomienie stawu rzekomego, uszkodzenia ortopedyczne o różnej etiologii.
• Orteza HKAFO (Hip Knee Ankle Foot Orthosis) – orteza obejmuje całą kończynę dolną wraz ze stawem biodrowym. Dzięki swojej budowie umożliwia stabilizację kończyn dolnych, miednicy oraz tułowia podczas pionizacji i reedukacji chodu. Ponadto daje możliwość regulacji w celu uzyskania pożądanego zakresu ruchu. Pozwala również na zablokowanie pracy stawów i stopniowego ich odblokowywania w miarę postępu rehabilitacji. Zastosowanie ortezy HKAFO: mózgowe porażenie dziecięce, przepuklina oponowo-rdzeniowa, dystrofia mięśniowa.
• RGO – to reciprokalny aparat kroczący. Zbudowany jest z ortezy typu KAFO oraz kosza biodrowego. Konstrukcja  umożliwia naprzemienną pracę kończyn dolnych bez użycia siły mięśniowej. System wymusza ruch w płaszczyźnie strzałkowej kończyny przenoszonej. Ważnym elementem jest też niewielka zewnętrzna rotacja w płaszczyźnie poprzecznej. Pozwala to osiągnąć chód, jak najbardziej zbliżony do fizjologicznego wzorca. Zastosowanie aparatu RGO: dystrofia mięśniowa, porażenie kończyn dolnych, przepuklina oponowo-rdzeniowa.

Podsumowując, funkcją ortez jest stabilizacja, odciążenie, poprawa funkcji i uzyskanie właściwego napięcia mięśniowego kończyn i tułowia, poprzez modyfikację ich ustawienia. Przywrócenie odpowiedniego wzorca chodu lub jego kontrolowana korekta przekładają się wówczas na lepsze efekty rehabilitacji i leczenia. To z kolei daje szansę na sprawne funkcjonowanie w życiu codziennym.