FAQ-najczęściej zdawane pytania

PRZED ZAPROTEZOWANIEM

  1. Co to są i jak długo będą utrzymywać się bóle fantomowe?

Bóle fantomowe to bóle odczuwane w odciętej, nieistniejącej już części kończyny. Najczęściej mają charakter piekący, miażdżący lub przeszywający (jak porażenie prądem) i pojawiają się wieczorem lub w nocy. Zazwyczaj utrzymują się od kilku tygodni do miesiąca po amputacji. W niektórych przypadkach mogą występować dłużej, z tym, że zazwyczaj z czasem są coraz słabsze. Bóle fantomowe są trudne do wyleczenia i wymagają zastosowania tzw. terapii skojarzonej: leczenia farmakologicznego, fizjoterapii i bardzo często psychoterapii.

*Odrębną kwestią jest wrażliwość kikuta np. na zmianę pogody czy w czasie choroby, a także bóle kikuta innego pochodzenia np. wywołane istnieniem nerwiaka (nienaturalne zakończenie uciętego nerwu, które tworzy rodzaj bolesnego guzka wrażliwego na ucisk).

  1. Ile czasu trwa gojenie kikuta?

Proces gojenia się kikuta to indywidualna kwestia każdego Pacjenta. Zależy on od ogólnego stanu zdrowia Pacjenta, chorób współtowarzyszących np. cukrzycy (utrudnione gojenie), przyczyny amputacji, powikłań pooperacyjnych i in. Zazwyczaj jednak okres gojenia trwa od miesiąca do trzech miesięcy. W skrajnych przypadkach okres ten wynosi nawet powyżej pół roku. Kikut uznaje się za całkowicie wygojony gdy wszystkie szwy są już zdjęte i gdy odpadną wszystkie strupki w obrębie blizny.

  1. W jakim celu należy wykonywać ćwiczenia kikuta i sąsiedniego stawu oraz dbać o prawidłowe pozycje ułożeniowe?

Usprawnianie kikuta i sąsiedniego stawu / stawów służy zapobieganiu powstania przykurczy w stawach oraz ogólnemu wzmocnieniu mięśni na kikucie i powyżej. Podobnie w przypadku prawidłowych pozycji ułożeniowych: należy unikać siedzenia / leżenia ze zgiętym kikutem, gdyż prowokuje to powstawanie przykurczy w stawach. Brak przykurczy oraz odpowiednia siła mięśniowa kikuta ma kluczowe znaczenie w utrzymaniu prawidłowej pozycji ciała i pełnego wyprostu amputowanej kończyny. Gdy istnieją przykurcze stawów, a siła mięśniowa jest zbyt mała, prawidłowe posługiwanie się protezą jest niemożliwe lub znacznie utrudnione.

  1. Po co i w jaki sposób należy formować kikut?

Kikut należy formować poprzez bandażowanie zwykłym bandażem elastycznym / opaską elastyczną lub specjalistycznym bandażem kompresyjnym (np. Biflex+®) w celu nadania mu odpowiedniego kształtu (walca lub odwróconego stożka) i przyzwyczajenia tkanek do kontaktu z lejem protezowym. Należy z wyczuciem rozciągnąć bandaż tak, by nie był on ani za luźno, ani zbyt mocno naciągnięty – delikatny ucisk ma być wyczuwalny. Jeśli bandażowanie powoduje dyskomfort, otarcia, odparzenia czy inne problemy ze skórą, to należy bandażować kikut np. po założeniu na niego zwykłej bawełnianej skarpetki. Formowanie kikuta obok ćwiczeń jest jednym z najważniejszych etapów przygotowania do zaprotezowania – kikut nieuformowany nie nadaje się do zaprotezowania i znacznie opóźnia ten proces!

  1. W jaki sposób bandażować kikut podudzia?

Kikut podudzia należy bandażować ze szczególnym uwzględnieniem jego dolnej części, gdyż to w niej zazwyczaj występują największe obrzęki i znaczne rozszerzenie kształtu. Ważne aby bandaż obejmował cały kikut łącznie z kolanem i około jednym owinięciem nad kolanem (lej protezowy sięga ponad kolano). Kikut nieuformowany nie nadaje się do pobrania miary na protezę, a tym bardziej do przymiarki już przygotowanej protezy. Z tego względu w dniu odbioru protezy też trzeba mieć zabandażowany kikut.

  1. W jaki sposób bandażować kikut uda?

Kikut uda należy bandażować ze szczególnym uwzględnieniem jego dolnej części, gdyż to w niej zazwyczaj występują największe obrzęki i znaczne rozszerzenie kształtu. Istotny jest sposób bandażowania: bandaż powinien sięgać aż do pachwiny, a następnie kilkukrotnie obejmować Pacjenta wokół pasa, tak by uniknąć zwijania się i spadania bandaża. Gdy kikut uda jest zbyt krótki, a bandażowanie uciążliwe i problematyczne można skorzystać z pończoch kompresyjnych 1 stopnia. Nie wolno zaprzestać bandażowania aż do dnia odbioru protezy, gdyż kikut nieuformowany nie nadaje się ani do pobrania miary, ani do pierwszej przymiarki protezy. W dniu odbioru też należy mieć zabandażowany kikut.

  1. Czy bandażować kikut na noc?

Kikut należy bandażować tylko w ciągu dnia. Nie należy bandażować go na noc, gdyż protezę nosi się tylko w  ciągu dnia, a na noc się ją ściąga. Noga musi mieć czas na regenerację i odpoczynek.

  1. Jak i kiedy należy hartować kikut?

Kikut najlepiej zacząć hartować dopiero gdy zmniejszy się obrzęk pooperacyjny, a rana całkowicie się wygoi. Ma ono służyć zmniejszeniu dolegliwości bólowych, poprawie krążenia oraz zmniejszeniu wrażliwości kikuta. Hartowanie najlepiej zacząć od delikatnego głaskania, masażu kikuta, „rozcierania” najbardziej wrażliwych miejsc wraz ze stopniowym zwiększaniem nacisku oraz sposobu masażu (najpierw samymi dłońmi, później miękką szmatką, ręcznikiem frotte, gąbką, szczotką itd.). Szczególną uwagę należy zwrócić na okolicę blizny (najlepiej wmasowywać w nią maść na blizny np. Contractubex® lub zwykły krem nawilżający) tak by była jak najbardziej elastyczna. Korzystne jest także polewanie kikuta strumieniem wody (np. prysznicem) – na zmianę zimną i ciepłą wodą. Bardzo istotne oprócz masażu jest także obciążanie dolnej części kikuta – można je uzyskać poprzez delikatne naciskanie końcówką kikuta na różne powierzchnie (początkowo miękkie np. poduszka, materac łóżka, później coraz twardsze: obicie krzesła, stołek, podłoga).

  1. Jak należy dbać o higienę kikuta?

Kikut kończyny wymaga szczególnej higieny – szczególnie w pierwszych dniach po amputacji, gdy rana jest jeszcze niewygojona i narażona na infekcje. W tym czasie należy stosować się do zaleceń lekarza związanych z częstością zmian oraz rodzajem opatrunków. Po ściągnięciu szwów i wygojeniu rany lub gdy lekarz zaleci inaczej, można zacząć myć kikut w letniej wodzie z dodatkiem delikatnych środków myjących. Gdy kikut jest już w pełni wygojony i Pacjent na co dzień korzysta z protezy należy myć kikut codziennie – przynajmniej 1 raz dziennie tak jak całe ciało, a w przypadku gdy – szczególnie w początkowym etapie po zaprotezowaniu i w upalne dni gdy kikut intensywniej się poci – nawet kilka razy dziennie. Konieczne jest również regularne pranie bawełnianych pończoszek kikutowych lub mycie odpowiednim preparatem liner’ów silikonowych i żelowych oraz przynajmniej raz na jakiś czas, samego leja protezowego – gdyż one również mają bezpośredni kontakt z kikutem.

  1. Co zrobić gdy bandaż w czasie formowania kikuta powoduje otarcia, odparzenia?

Bandaż w czasie formowania kikuta może powodować różne problemy skórne, gdyż skóra w tym miejscu nie jest przyzwyczajona do takiego kontaktu. By zmniejszyć tego typu dolegliwości można bandażować kikut dopiero po nałożeniu na niego np. zwykłej bawełnianej skarpetki. Istotne jest także utrzymanie w czystości bandaża (można go raz na jakiś czas wyprać lub wymienić na nowy) oraz higiena samego kikuta. Nie należy zaprzestać bandażowania, gdyż jest ono niezbędne do prawidłowego uformowania kikuta, a także do uodpornienia skóry na kontakt z pończoszkami i lejem protezowym. Gdy kikut przyzwyczai się do dyskomfortu odczuwanego podczas bandażowania, dyskomfort odczuwany w początkowej fazie po zaprotezowaniu w leju protezy będzie znacznie mniejszy lub w ogóle nie będzie występował.

  1. Po jakim czasie od amputacji można wykonać protezę?

Wykonanie protezy zależy od wielu czynników związanych ze stanem zdrowia Pacjenta oraz stanem samej amputowanej kończyny i trudno jest jednoznacznie określić dokładny czas po którym Pacjent będzie przygotowany do zaprotezowania. Jest to kwestia indywidualna. Jednakże u każdego Pacjenta konieczne jest:

– poprawa ogólnego stanu zdrowia, – wygojenie kikuta, – zahartowanie kikuta, – uformowanie kikuta, – pozbycie się ewentualnych przykurczy w stawach, – wzmocnienie ogólnej kondycji fizycznej. Gdy wszystkie te etapy zostaną wykonane (niekoniecznie w takiej kolejności) dopiero wtedy można pobrać miarę i wykonywać protezę.

  1. Jak długo czeka się na odbiór protezy po pobraniu miary?

Proces wykonania protezy uzależniony jest od jej typu oraz dostępności materiałów (często należy np. poczekać na przesłanie zamówionych części). Zazwyczaj jednak odbiór ma miejsce do 2 – 3 tygodni po pobraniu miary. Czas ten może się skrócić lub wydłużyć – w zależności od umówienia indywidualnego terminu z technikiem ortopedą.

PO ZAPROTEZOWANIU

  1. Jak długo trwa nauka chodzenia w protezie?

Czas trwania nauki chodzenia w protezie jest indywidualną kwestią każdego Pacjenta. Zwykle jednak pierwsze kroki o 2 kulach lub balkoniku Pacjent stawia już na pierwszej wizycie u technika ortopedy podczas której odbiera protezę. Następnie samodzielnie uczy się chodzić, początkowo z pomocą kul łokciowych lub balkonika. W miarę upływu czasu możliwe jest odstawienie balkonika, 1 kuli lub obydwu kul.

  1. Czy od razu po otrzymaniu protezy można w pełni obciążać zaprotezowaną kończynę?

Pełne obciążenie zaprotezowanej kończyny od razu po otrzymaniu protezy jest możliwe (gdyż kikut jest już wygojony i odpowiednio uformowany), ale zwykle powoduje to dyskomfort i ból, bo kikut nie jest jeszcze w pełni zahartowany i przyzwyczajony do obciążania. Z tego powodu najlepiej jest obciążać zaprotezowaną nogę stopniowo. Chodzić początkowo z pomocą kul łokciowych lub balkonika, a w miarę upływu czasu możliwe jest odstawienie balkonika, 1 kuli lub obydwu kul.

  1. Co zrobić gdy w początkowym okresie po zaprotezowaniu kikut zmienia swoją objętość w ciągu dnia (maleje / puchnie)?

Zmiany objętości kikuta w pierwszej fazie po zaprotezowaniu są zjawiskiem normalnym. Zazwyczaj kikut najbardziej zmienia swoją formę do roku czasu po amputacji / zaprotezowaniu. W przypadku puchnięcia kikuta w protezie i uczucia ucisku w leju (w sytuacji gdy wcześniej był on odpowiednio dopasowany, a opuchlizna pojawia się np. o określonej porze dnia) najlepiej zdjąć na chwilę protezę i dać nodze odpocząć. W sytuacji odwrotnej, gdy kikut maleje należy uzupełnić powstały w leju luz poprzez założenie dodatkowej pończoszki kikutowej.

  1. Co można robić z protezą kończyn/y dolnej?

Z protezą lub protezami kończyn można normalnie żyć i funkcjonować. W zależności od wieku, ogólnego stanu zdrowia oraz poziomu kondycji fizycznej Pacjenta możliwe są różne aktywności – od wykonywania codziennych czynności, przez bieganie, prowadzenie auta, aż po uprawianie sportu. Najważniejsze jest odpowiednie nastawienie i motywacja. Należy pamiętać, że proteza to tylko narzędzie i sama „chodzić” nie będzie – trzeba więc chcieć, a wtedy wszystko jest możliwe.

  1. Czy można wykonać pokrycie kosmetyczne protezy (kształt, kolor) podobne do prawdziwej kończyny?

Gdy proteza jest już odpowiednio dopasowana (po pierwszych poprawkach u technika ortopedy, gdy Pacjent jakiś czas w niej chodzi) i jest pewność, że nie trzeba będzie zmieniać żadnych ustawień (wysokość, kształt leja itp. są w porządku) można wykonać pokrycie kosmetyczne zabudowujące elementy protezy. Pokrycie jest dobierane do kształtu i koloru zdrowej kończyny lub wg. preferencji Pacjenta.

  1. Czy protezę nosi się całą dobę?

Protezy nie nosi się całej doby – podobnie jak obuwie ściąga się ją na noc. Kikut musi mieć czas na odpoczynek i regenerację.

  1. Czy warto wykonywać protezę tymczasową?

Obecnie coraz częściej odstępuje się od wykonywania protezy tymczasowej, gdyż od stycznia 2014 r. każdemu Pacjentowi 1 raz w okresie 3 lat po otrzymaniu protezy (zaleca się zrobić to nie szybciej niż po 1 roku użytkowania) przysługuje bezpłatna wymiana leja protezowego. Lepiej jest więc od razu wykonać protezę ostateczną, która z reguły jest wykonana z bardziej zaawansowanych technologicznie, trwalszych i lżejszych elementów, na którą Narodowy Fundusz Zdrowia przeznacza więcej środków i po czasie – np. w przypadku znacznych zmian objętości kikuta, które są najdotkliwsze w pierwszym roku po amputacji – wymienić sam lej protezowy, niż zaczynać od cięższej, gorszej jakościowo protezy tymczasowej.

  1. Po jakim czasie należy wymienić protezę?

Nie da się odpowiedzieć na to pytanie jednoznacznie. Wymiana protezy u każdego Pacjenta zależy od wielu różnych czynników jak np. jakość materiałów z jakich jest wykonana, czy stopień aktywności Pacjenta i sposób wykorzystywania protezy. Należy pamiętać o regularnych przeglądach protezy co pół roku, by zachować gwarancję. Wymiana nie podlega jednak żadnej wątpliwości gdy np. dojdzie do poważnego uszkodzenia jakiegoś elementu protezy lub gdy np. lej jest już całkowicie niedopasowany.

  1. Czy protezę można zanurzyć w wodzie?

Zwykłej protezy nie wolno zanurzać w wodzie, gdyż w swojej budowie posiada ona elementy metalowe, które mogłyby ulec korozji. Do kąpieli lub pływania najlepiej w ogóle ściągać protezę lub używać specjalnych ochraniaczy kąpielowych (np. typu Xerosox®). Możliwe jest także wykonanie specjalnej protezy „kąpielowej”.

  1. Czy w protezie można biegać?

Do biegania oraz do uprawiania niektórych sportów przeznaczone są specjalne protezy z odpowiednią stopą protezową. „Zwykła” proteza raczej nie nadaje się do biegania, gdyż nie jest do tego konstrukcyjnie przeznaczona i zbyt duże obciążenia mogą ją uszkodzić.

  1. W jakich butach można chodzić w protezie?

W protezie najlepiej chodzić w obuwiu sportowym o stosunkowo płaskiej, elastycznej podeszwie, która będzie dodatkowo amortyzować obciążenia przenoszone podczas chodzenia. Obuwie o zupełnie płaskiej podeszwie (typu tenisówki), z uwagi na znikomą amortyzację nie jest z tego względu najodpowiedniejsze. W protezie ze specjalną stopą można również chodzić w butach na wysokim obcasie.

  1. Co zrobić gdy proteza uciska, obciera, powoduje dyskomfort w trakcie chodzenia?

W początkowej fazie używania protezy, zanim jeszcze kikut się zahartuje możliwe jest odczuwanie niewielkiego dyskomfortu, ale powinno to z czasem ustąpić. Gdy mimo poprawek po odebraniu i przymiarce protezy, lej protezowy jest dalej niewygodny i uniemożliwia normalne funkcjonowanie należy zgłosić to technikowi ortopedzie, a on spróbuje wprowadzić poprawki lub ewentualnie wykona nowy lej.

  1. Od czego zależy funkcjonalność protezy?

Funkcjonalność protezy zależy przede wszystkim od dobrze dopasowanego leja protezowego oraz dobranej do poziomu aktywności stopy protezowej. Bardzo ważna jest również ogólna sprawność fizyczna Pacjenta i jego chęć do użytkowania protezy.

  1. Czy protezy droższe gwarantują większy komfort użytkowania?

Droższe protezy charakteryzują się przede wszystkim bardziej zaawansowanymi technologicznie, trwalszymi i lżejszymi materiałami, z których są wykonane. Przekłada się to na komfort noszenia i użytkowania protezy, w momencie gdy Pacjent zwiększa swój poziom aktywności. Przy niskim poziomie aktywności lub w początkowej fazie po amputacji równie dobrze można posługiwać się tańszą protezą, jednak warto od początku zapewnić sobie komfort chodzenia, by nie zniechęcać się do nauki jej użytkowania oraz by szybciej wrócić do pełnej sprawności.

  1. Czy można używać protezy od innej osoby?

Używanie protezy pochodzącej od innej osoby nie jest możliwe. Proteza stanowi rodzaj indywidualnego zaopatrzenia ortopedycznego i jest wykonywana zgodnie z pobranymi od danej osoby wymiarami oraz po uwzględnieniu poziomu aktywności i wymagań Pacjenta.

Jeśli mają Państwo inne pytania lub wątpliwości służymy pomocą fizjoterapeutów, konsultanta terapeutycznego oraz techników ortopedów – konsultacje bezpośrednie, telefoniczne lub mailowe są bezpłatne!