Czy po amputacji można uprawiać sport?
Amputacja jest operacją polegającą na odjęciu części lub całości kończyny. Choć zabieg jest najbardziej radykalnym sposobem leczenia, daje szansę odzyskania możliwie największej sprawności. Dzięki rehabilitacji oraz specjalistycznym rozwiązaniom protetycznym, osoba po amputacji kończyny może nie tylko samodzielnie wykonywać codzienne czynności, ale również prowadzić aktywny, sportowy tryb życia.
Dla wielu ludzi aktywność fizyczna jest wyznacznikiem zdrowia, dobrej kondycji i samopoczucia. Bardzo często staje się wielką pasją, z którą nawet ciężka choroba czy wypadek nie jest w stanie ich rozdzielić. Potwierdzeniem tego są ogromne sukcesy osób niepełnosprawnych, które przekraczając bariery swoich ograniczeń, ustanawiają nowe rekordy, nierzadko w sposób bardziej widowiskowy niż w pełni sprawni sportowcy.
Zapraszamy do lektury wywiadu z technikiem protetykiem, który odpowie na najczęściej pojawiające się pytania dotyczące możliwości uprawiania sportu po amputacji kończyn dolnych.
Zacznijmy od początku. Amputacja nogi to dla pacjentów wielki szok oraz często największe wyzwanie w życiu, z którym przyszło im się zmierzyć. Bez względu na przyczynę amputacji, u każdego pojawiają się wcześniej nieznane ograniczenia i trudności, które można przezwyciężyć. Pomaga w tym zarówno przekonanie, że normalne funkcjonowanie jest możliwe, jak również dobór i wykonanie odpowiedniej protezy, dostosowanej do potrzeb konkretnej osoby. Jak to wygląda w praktyce? Jakie są oczekiwania osób, które zgłaszają się do pracowni Orto-Pes?
W swojej pracy często spotykam się z osobami, które przed amputacją były bardzo aktywne. Wiele z nich nie wyobrażało sobie rozpoczęcia dnia bez sportu. W początkowym etapie po amputacji, większość pacjentów wątpi w możliwość normalnego funkcjonowania, a co dopiero szansę na wzmożoną aktywność. Co więcej myślenie o tym, że nigdy nie powrócą do pełnej fizycznej sprawności, skutecznie odbiera im wiarę w siebie i chęć podjęcia próby. Często słyszę: „nie mam części kończyny – jakim cudem będę mógł znów biegać czy grać w koszykówkę?” Niejednokrotnie wątpliwości te są rozwiewane dopiero w momencie rozmowy w pracowni protetycznej. „Czy po amputacji mogę uprawiać sport?” – Oczywiście! Jeśli tylko chcesz! Ja jestem tu tylko po to, by doborem odpowiedniej protezy odrobinę Ci to ułatwić.
Już nie tylko oglądając igrzyska paraolimpijskie widzimy zawodników bez rąk czy nóg. Coraz częściej osoby niepełnosprawne spotkać można na siłowni, zajęciach tanecznych czy fitness. Niezależnie od rodzaju dyscypliny sportowej i charakteru aktywności, zdobywają wielkie osiągnięcia, a poziomem motywacji i samozaparcia niejednokrotnie przewyższają osoby w pełni sprawne. Dzięki nim wiemy, że ograniczenia istnieją tylko w naszych głowach. Ale czy na pewno każdy, po przebytej amputacji może prowadzić aktywny tryb życia i trenować tak intensywnie, by brać udział w rozmaitych wydarzeniach sportowych?
Tak, jeśli amputacja nie była wynikiem zaawansowanego procesu chorobowego, jak rozległa miażdżyca, powikłania cukrzycy czy nowotwór. W takich wypadkach o podjęciu aktywności i jej rodzaju decyduje w pierwszej kolejności lekarz, a w następnej tempo gojenia się rany pooperacyjnej oraz ogólna wydolność i sprawność pacjenta. Także w przypadku większości osób po amputacjach urazowych, rozpoczęcie aktywności nie jest możliwe od razu po wygojeniu kikuta ze względu na jego dużą wrażliwość. Istnieje kilka podstawowych zasad, które muszą zostać spełnione.
Wyjaśnię jak to wygląda krok po kroku: poza wygojeniem rany, należy zadbać o odpowiednie przygotowanie kikuta, polegające na ukształtowaniu i hartowaniu pozostałej części kończyny. Szczególnie istotny jest ten drugi aspekt, bez którego nie będzie on w stanie przyjmować obciążenia i właściwie przenosić ciężaru. Należy pamiętać, że kikut nie jest anatomicznie ukształtowaną kończyną, a jedynie przejmuje jej funkcje. Często nawet mimo przygotowania jest dość wrażliwy na nadmierny wysiłek czy przeciążenia, wymaga odpoczynku i regeneracji, a czasami odciążenia. Z czasem jednak i te niedomagania znikają – zwykle w okresie roku po amputacji kikut jest już w pełni uodporniony na działające na niego siły. Protezę można oczywiście wykonać wcześniej, gdy rana jest już wygojona, a kikut wstępnie zahartowany i odpowiednio rehabilitowany. Nad całym tym procesem czuwa fizjoterapeuta. Jest to czas, który należy wykorzystać na poznanie swoich wymagań dotyczących protezy i możliwości fizycznych. Pacjent, już na tym etapie może wskazać, że zamierza być aktywnym fizycznie i razem z technikiem protetykiem, dobrać zaopatrzenie, które spełni jego oczekiwania.
Czym różnią się protezy sportowe od tych zwykłych? Czy można uprawiać sport korzystając wyłącznie ze zwykłej protezy?
Stopa protezowa musi być tak skonstruowana, aby gwarantowała wysoką wytrzymałość i dynamiczność. Fot. Materiały własne.
Uprawianie sportu w standardowych protezach jest trudne, a często wręcz niemożliwe. Spowodowane jest to ich konstrukcją, która jest nieprzystosowana do większych obciążeń. Dla osób aktywnych fizycznie, po amputacji zarówno powyżej, jak i poniżej kolana, posiadamy specjalne rozwiązanie w postaci protezy sportowej. Jej budowa obejmuje odpowiednio dopasowany lej o stabilnym, zazwyczaj podciśnieniowym zawieszeniu. Zapewnia to dobrą sterowność, integralność kikuta z protezą i stabilność podczas wysiłku. W przypadku protez udowych niezwykle ważne jest, aby przeguby kolanowe z łatwością dostosowywały się do intensywności treningu i reagowały na zmiany jego tempa. Płynność ruchu zapewnić mogą wieloosiowe kolana elektroniczne i hydrauliczne posiadające najnowocześniejsze rozwiązania techniczne, z mikroprocesorami włącznie.
Stopa protezowa musi być tak skonstruowana, aby gwarantowała wysoką wytrzymałość i dynamiczność. Dlatego też elementy funkcjonalne stóp protez sportowych wykonuje się najczęściej z włókna węglowego. Protezy sportowe – niezależnie od poziomu amputacji – dla zapewnienia możliwe najmniejszego ciężaru powinny być ponadto wykonane ze stopów metali lekkich. Taka konstrukcja zapewnia odporność na przeciążania, wysoki komfort w trakcie treningu oraz maksymalną efektywność ruchu.
Czy protezę sportową można wykorzystać do uprawiania wszystkich dyscyplin?
Protezy mogą różnić się między sobą detalami budowy w zależności od ich przeznaczenia. Na przykład protezy do biegania wyróżnia przede wszystkim charakterystyczna, zaokrąglona konstrukcja stopy. Dzięki kształtowi podobnemu do litery “C”, w trakcie biegu nie korzysta się z pięt, a cała proteza nogi zapewnia większą dynamikę. Dodatkowe rozwiązania dla biegaczy to specjalne bieżniki i wypustki na stopie protezowej dające dobrą przyczepność, co przekłada się na większe bezpieczeństwo biegu. Nie ukrywam, że to właśnie biegacze i sprinterzy mają dostęp do najszerszej gamy protez sportowych.
Narty z protezą nogi? Dlaczego nie! Jeżeli chodzi o protezy dla narciarzy, to posiadają one specjalnie skonstruowaną stopę, kompatybilną z wiązaniami nart. Dzięki temu można łatwo i szybko przypiąć narty, a cała kończyna jest odpowiednio zabezpieczona i stabilna, nawet bez butów narciarskich.
Inną konstrukcją wyróżniają się również protezy do pływania. Ich cechą charakterystyczną są specjalne pokrycia, które sprawiają, że nie tylko są one wodoodporne, ale i dzięki odpowiednio zaprojektowanym otworom, umożliwiają sprawniejsze odprowadzanie wody w trakcie ruchu. W efekcie pozwala to na dobrą mobilność w trakcie pływania. Ponadto wyposażone są również w antypoślizgowe podeszwy stóp, co dodatkowo minimalizuje ryzyko poślizgnięcia się i upadku.
Powyżej wymieniłem jedynie te dyscypliny, dla których najczęściej wykonujemy protezy. Należy jednak pamiętać, że w protezie uprawiać można każdy rodzaj sportu, nawet tak ekstremalny jak wspinaczka wysokogórska. Należy jedynie wcześniej zasygnalizować, w jaki sposób proteza będzie wykorzystywana, a my wykonamy ją tak, aby jak najlepiej spełniała swoje zadania.
Podsumowując, życie po amputacji kończyny dolnej wcale nie musi być pełne ograniczeń. Dzięki prawidłowo dobranej i zaprojektowanej protezie, możliwe jest nie tylko normalne funkcjonowanie na co dzień, ale i realizowanie swoich sportowych pasji zarówno rekreacyjnie, jak i zawodowo.
