Proteza kończyny dolnej dla seniora – wywiad z technikiem-ortopedą
Do amputacji dochodzi najczęściej z powodu rozległej martwicy tkanek, będącej skutkiem zaawansowanych chorób naczyniowych oraz metabolicznych, na które narażone są osoby starsze. Choć operacja odjęcia kończyny na poziomie kości należy do najbardziej radykalnych sposobów leczenia, to przynosi ulgę w cierpieniu, a nierzadko, ratuje życie. Jak dbać o kończynę po amputacji, aby proces przygotowania do zaprotezowania i maksymalnej sprawności przebiegał efektywnie? Zapraszamy do lektury wywiadu z naszym technikiem-ortopedą, Jerzym Horbulko.
Najwięcej amputacji, bo ponad 65% wykonuje się w wyniku rozległej martwicy tkanek wywołanej chorobami naczyniowymi, do których zalicza się głównie miażdżycę zarostową tętnic kończyn dolnych oraz Zespół Stopy Cukrzycowej, będący powikłaniem cukrzycy (ok. 20%). Raport w sprawie ustalenia taryfy świadczeń Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji wskazuje, że najwięcej zabiegów odjęcia kończyny wykonuje się u osób, które ukończyły 65. rok życia.*
Według powyższych danych, powikłania miażdżycy i cukrzycy to główne przyczyny amputacji kończyn dolnych u osób starszych. Jurku, jak często wykonujesz protezy kończyn dolnych dla seniorów, i czy faktycznie, wskazane choroby stanowią najczęstszą przyczynę amputacji kończyn u pacjentów, którzy zgłaszają się do Orto-Pes?
Jeżeli miałbym wskazać odsetek wykonywanych protez kończyn dolnych w naszej pracowni, to ponad 70% z nich stanowią protezy dla seniorów. Z przeprowadzonych wywiadów z pacjentami wynika, że przyczyną amputacji jest właśnie najczęściej miażdżyca lub Zespół Stopy Cukrzycowej. Pacjenci opowiadają wówczas o początkach rozwoju choroby oraz niestety zaniedbaniach w pielęgnacji kończyn. Przykładowo, niebezpieczny stan dla cukrzyka stanowi ciemniejsze zabarwienie skóry stóp oraz zmiana ich temperatury, a nierzadko również choroby skóry, takie jak modzele, czy pęcherze. Te, dla osób zdrowych, nie stanowią zazwyczaj zagrożenia, jednak dla diabetyków, mogą być początkiem groźniejszych powikłań. Dlatego chciałbym w tym miejscu uczulić wszystkich borykających się z cukrzycą – obserwujcie swoje stopy, a wszelkie zmiany skórne konsultujcie z lekarzem. W przeciwnym wypadku może dojść do niebezpiecznych powikłań, w tym nawet amputacji.
Podstawowym celem po amputacji kończyny jest odpowiednie obchodzenie się z raną pooperacyjną, pozbycie się przykurczów (jeśli one występują) oraz przygotowanie kikuta do zaprotezowania. Jak powinien wyglądać ten proces w przypadku osób starszych?
Jeżeli chodzi o przygotowanie pacjenta-seniora oraz jego kończyny do zaprotezowania, to nie różni się ono niczym od przygotowania osoby młodej. W obu przypadkach konieczne jest bowiem zachowanie odpowiedniej higieny oraz należyte postępowanie z kikutem. Kikut należy regularnie myć oraz natłuszczać, aby zapobiec możliwym otarciom (oczywiście dopiero wtedy, kiedy rana pooperacyjna jest już wygojona, a szwy ściągnięte). Jedną z podstawowych czynności obchodzenia się z kikutem jest natomiast kompresja, czyli bandażowanie, wykonywane w celu wypracowania odpowiedniego kształtu, a także hartowanie. Ta czynność z kolei jest bardzo istotna z punktu widzenia przygotowania kikuta do środowiska leja protezowego. Jak bandażować kikut? Zgodnie z zaleceniami technika-ortopedy, czyli na kształt walca lub odwróconego stożka. Jeżeli chodzi natomiast o hartowanie, to polega ono na masażu kikuta (oklepywaniu, głaskaniu), który można wykonać zarówno rękami, jak i przy pomocy przedmiotów o różnej strukturze (głównie szorstkich ręczników).
Chciałbym także zwrócić uwagę na wzmocnienie zdrowej kończyny, która po zaprotezowaniu będzie bardziej narażona na przeciążenia. W tym wypadku ulgę oraz poprawę komfortu poruszania się zapewni indywidualnie dobrana wkładka ortopedyczna, szczególnie polecana dla diabetyków.
Zadaniem protez kończyn jest przejęcie funkcji utraconych części ciała. Wiadomo, że sumienna rehabilitacja po amputacji, należyta pielęgnacja blizny pooperacyjnej i kikuta, oraz odpowiednia proteza kończyny pozwalają na odzyskanie maksymalnej sprawności. Jednak, aby proces powrotu do zdrowia przebiegał efektywnie, konieczne jest wykonanie zaopatrzenia ortopedycznego według ściśle określonych potrzeb pacjenta. Jakie więc potrzeby mają osoby starsze?
Amputacja to bardzo traumatyczne przeżycie. Bez względu na to, czy operacja była zaplanowana wcześniej, czy spowodowana jest nagłym urazem. W obu przypadkach, pacjenci potrzebują wsparcia ze strony psychologa. Wielu z nich, amputację traktuje jak wyrok, dlatego bardzo istotna jest rozmowa i uświadomienie pacjentowi, że amputacja jest tylko etapem na drodze do odzyskania sprawności, a życie z protezą kończyny i normalne funkcjonowanie jest możliwe. Tym bardziej, że w obecnych czasach technika jest na tyle rozwinięta, że dobrej jakości proteza jest w stanie z powodzeniem zastąpić odjętą kończynę. W tym przypadku, ważne jest zrozumienie przez pacjenta, że amputacja jest początkiem końca cierpienia oraz rozległego bólu, z którym musiał mierzyć się przed operacją. Jeżeli chodzi o sam rodzaj protezy, to każdorazowo dopasowujemy ją do potrzeb indywidualnych. Bierzemy wówczas pod uwagę nie tylko wiek, ale i poziom mobilności oraz ogólną sprawność fizyczną pacjenta.
Jakie typy protez wykonuje Pan najczęściej oraz jaki jest koszt przygotowania takiej protezy? Co w przypadku, kiedy pacjent nie jest w stanie osobiście sfinansować zakupu zaopatrzenia?
W Orto-Pes powstają modularne protezy kończyn po amputacjach na różnych wysokościach. W przypadku osób starszych, najczęściej wykonujemy protezy podudzia oraz uda. Te pierwsze składają się z leja wraz z liner’em, systemu mocującego, adapterów funkcjonalnych i konstrukcyjnych oraz stopy protezowej. Natomiast protezy uda z – leja protezowego, przegubu kolanowego, adapterów łączących i funkcjonalnych oraz stopy protezowej. Aby proteza nie odróżniała się wizualnie od zdrowej kończyny, w obu przypadkach, możliwe jest jej zakrycie poprzez zastosowanie pokrycia kosmetycznego.
Jeżeli chodzi o ceny, to protezy kończyn dostępne są w różnych pułapach, z możliwością otrzymania dofinansowania – w ramach limitu NFZ, z dofinansowaniem z instytucji typu MOPS lub PCPR lub z dopłatą własną (możliwość starania się o zwrot poniesionych kosztów) oraz w ramach programu „Aktywny Samorząd” finansowanego przez PFRON.
Podsumowując, przygotowanie seniorów do zaprotezowania kończyny niczym nie różni się od przygotowania osób młodych. W obu przypadkach bowiem konieczne jest wygojenie, prawidłowe uformowanie kikuta, pozbycie się ewentualnych przykurczów oraz wzmocnienie ogólnej kondycji fizycznej.
