Płaskostopie u dzieci – kompendium wiedzy

Płaskostopie to wada polegająca na obniżeniu się łuków wysklepiających stopę. W rezultacie przyjmuje ona nieprawidłową pozycję – przylega do podłoża całą swoją powierzchnią. Zlekceważenie schorzenia może prowadzić do wielu dolegliwości, takich jak problemy z poruszaniem się, czy utrzymaniem właściwej postawy ciała. Co robić, aby nie dopuścić do pogłębienia się deformacji i zapobiec skutkom ubocznym?  

Płaskostopie, czyli co?

Prawidłowo ukształtowana stopa nie dotyka podłoża w całości, a opiera się o nie trzema punktami. Dzięki odpowiedniej pracy mięśni i wiązadeł, jej kości przyjmują postać łuku, co zapewnia utrzymanie prawidłowej elastyczności podczas chodu. Płaskostopie natomiast ma miejsce wtedy, gdy sklepienia stopy się obniżają powodując, że staje się płaska.

Płaskostopie nazywane również “platfusem” lub “płaską stopą” może przebiegać w dwojaki sposób. Płaskostopie podłużne u dzieci i młodzieży jest wadą występującą najczęściej. Polega na widocznym zapadnięciu łuku podłużnego widzianego od przyśrodkowej strony stopy – cała stopa styka się z podłożem. Płaskostopie poprzeczne można zaobserwować wtedy, gdy łuk poprzeczny stopy ulega spłaszczeniu, a punkt podparcia jest przeniesiony z pierwszej kości śródstopia na kość drugą i trzecią. W efekcie dochodzi do rozejścia się kości śródstopia, a przednia część stopy staje się szersza.

Przyczyny i objawy płaskostopia u dzieci

Płaskostopie u dzieci to cecha wrodzona, związana głównie ze słabymi więzadłami oraz pokryciem stóp tkanką tłuszczową. Aby mięśnie stóp i goleni rozwijały się prawidłowo, a śródstopie układało się poprawnie, ważne jest dbanie o właściwą kondycję ruchową dziecka oraz prawidłowy dobór obuwia, które to powinno być wykonane ze skóry lub innego oddychającego materiału. Wada z reguły ustępuje samoistnie – między trzecim, a czwartym rokiem życia dziecka. W tym czasie stopa powinna formować się z widocznym wysklepieniem. Aby sprawdzić, czy stopa wykształciła się prawidłowo można wykonać prosty test, polegający na odbiciu mokrej stopy dziecka na suchej powierzchni lub poprosić malucha o stanie na palcach. Możemy wówczas zaobserwować, czy stopa w całości dotyka podłogi, czy widoczny jest łuk podłużny.

Gdy mamy wątpliwości czy stopa wykształciła się tak jak powinna należy jak najszybciej udać się z dzieckiem do ortopedy w celu oceny postawy i wydolności więzadłowej oraz wykluczenia wad wrodzonych.

Warto zaznaczyć, że samoistna korekcja płaskostopia może nie nastąpić u dzieci, które obciążone są zaburzeniami neurologicznymi, przykurczem mięśnia trójgłowego łydki lub ogólną wiotkością więzadłową uwarunkowaną genetycznie.

Przyczyną płaskostopia podłużnego u dzieci starszych i młodzieży szkolnej jest najczęściej nieprawidłowy rozkład obciążenia, obniżone napięcie mięśniowe, nadwaga, niewłaściwie dobrane obuwie oraz brak prawidłowego ukrwienia spowodowane częstym siedzeniem z opuszczonymi nogami. Z kolei do najczęstszych przyczyn występowania płaskostopia poprzecznego zalicza się przede wszystkim: otyłość, choroby układowe, palec młoteczkowaty.

Jak leczyć płaskostopie

Każdorazowo pierwszym etapem leczenia powinna być wizyta u ortopedy. Ten po wykonaniu odpowiednich badań stóp i postawy ciała, postawi odpowiednią diagnozę oraz zaplanuje cały proces leczenia. Warto pamiętać, że im wcześniej uda się zidentyfikować problem, tym szybciej można rozpocząć z nim walkę.

Leczenie schorzenia uzależnione jest od stopnia zaawansowania wady. U najmłodszych najczęściej stosuje się leczenie zachowawcze, które polega na wzmocnieniu mięśni stóp odpowiadających za wysklepienie stopy poprzez odpowiednie ćwiczenia. U starszych dzieci, skarżących się na bóle stóp,u których leczenie zachowawcze nie przyniosło korzystnych rezultatów, można zastosować leczenie zabiegowe, polegające na usztywnieniu kości piętowej i skokowej w prawidłowym ułożeniu.

Do operacji dochodzi jednak bardzo rzadko. W najczęstszych przypadkach  leczenie płaskostopia u dzieci polega na zastosowaniu wkładki ortopedycznej oraz wykonywaniu odpowiednich ćwiczeń, których celem jest wzmocnienie mięśni krótkich stopy.

Wkładki ortopedyczne na płaskostopie

Wkładki ortopedyczne dobiera się i wykonuje zawsze na potrzeby konkretnej osoby. Nie należy więc korzystać z nich z tzw. “drugiej ręki”, gdyż może to jeszcze bardziej pogłębić wadę lub przyczynić się do powstania innych schorzeń stóp.

Aby ocenić, czy konieczne jest korzystanie z wkładek ortopedycznych, ortopeda wykonuje między innymi badanie podoskopowe, które umożliwia ocenę kształtu, wysklepienia stopy oraz prawidłowości ustawienia stawów skokowych.

W przypadku stwierdzenia wady stóp, w tym płaskostopia, ortopeda może zalecić korzystanie ze specjalistycznych, indywidualnie wykonanych wkładek. Odpowiednio dobrana wkładka, dopasowana zarówno do wieku, jak i rodzaju wady, rozkłada ciężar ciała dziecka na poszczególne miejsca na stopie korygując podpierające je układy – kostny oraz mięśniowo-więzadłowy.

Należy pamiętać, że w okresie, kiedy kości się jeszcze kształtują, istnieje możliwość określonej korekcji, co może zapobiec rozwojowi takich problemów jak płaskostopie, koślawość kolan, czy kifoza piersiowa.

Ćwiczenia na płaskostopie

Aby walka z płaskostopiem u dzieci była skuteczna, ortopeda powinien wdrożyć specjalny program leczenia, który poza właściwą dietą, użytkowaniem indywidualnie wykonanych wkładek ortopedycznych, zawierać będzie również wykonywanie odpowiednich ćwiczeń fizycznych. Ich celem jest wzmocnienie mięśni decydujących o wydolności stopy. Warto pamiętać, że inne ćwiczenia wykonuje się w początkowej fazie zdiagnozowania wady, a inne, kiedy schorzenie ma postać zaawansowaną. Zarówno na początku, jak i w późniejszym etapie, ćwiczenia powinny być konsultowane z ortopedą lub fizjoterapeutą oraz wykonywane regularnie.

Przykładowe ćwiczenia na płaskostopie to: wspięcie na palce, przenoszenie stopą woreczków z ryżem lub szmacianych piłek, malowanie stopami, wykonywanie krążenia stopami do wewnątrz i na zewnątrz, czy bicie brawa przy pomocy stóp. Dziecko powinno unikać skakania po twardym podłożu (grania w piłkę nożną) oraz noszenia ciężkich przedmiotów.

Zapobieganie płaskostopiu – 5 praktycznych porad

• Po pierwsze – nie ingeruj w naukę chodzenia dziecka wkładając je do chodzika. Mały człowiek sam stanie na nogi, kiedy jego układ kostny będzie do tego przystosowany.
• po drugie – nie dopuść, aby dziecko siedziało z nogami podwiniętymi pod pupę – może prowadzić to do koślawości kolan.
• po trzecie – zachęcaj dziecko do aktywności fizycznej. Zwróć uwagę, aby jego waga była proporcjonalna do wzrostu.
• po czwarte –  latem pozwól dziecku chodzić boso po trawie, drobnych kamyczkach, czy piasku – wzmocnisz tym samym mięśnie jego stóp.
• po piąte – wyposaż dziecko w odpowiednie obuwie, nie pozwalaj, aby nosiło je po innym dziecku.

Podsumowując, płaskostopie u najmłodszych (dzieci, które nie ukończyły czterech lat) jest wadą wrodzoną, która powinna ustąpić samoistnie. Należy więc regularnie obserwować stopy dziecka i w przypadku zauważenia nieprawidłowości, interweniować. Szybka diagnoza schorzenia pozwoli nie tylko uporać się z defektem, ale i zapobiec poważnym problemom w przyszłości.