Od amputacji do zaprotezowania – wywiad z Arielem Zielonką, fizjoterapeutą Orto-Pes

Amputacja kończyny, choć należy do najbardziej radykalnych sposobów leczenia, to dzięki odpowiedniej protezie, umożliwia powrót do zdrowia i normalnego życia. Dlatego podstawowym celem po zabiegu jest przygotowanie pacjenta i jego kończyny do zaprotezowania. Jak postępować z kikutem po operacji, czego unikać oraz jakie są najczęstsze pytania pacjentów po amputacji kończyny dolnej, z którymi spotyka się nasz specjalista podczas konsultacji? Zapraszamy do lektury wywiadu z Arielem Zielonką, fizjoterapeutą Orto-Pes.

Na początku warto zaznaczyć, że pacjent po amputacji powinien być objęty opieką nie tylko fizjoterapeuty, który pokaże mu jak dbać o bliznę pooperacyjną i kikuta, ale i psychologa. Pozytywne nastawienie i chęć do współpracy stanowi bowiem istotny czynnik w powrocie do sprawności. Warto, aby wsparcie było udzielone jeszcze przed operacją, dzięki czemu pacjent będzie wiedział z jakimi emocjami przyjdzie mu się zmierzyć. Wiedza ta, oraz akceptacja rzeczywistości, w której się znajduje pozwolą usprawnić proces powrotu do zdrowia.

Redakcja: Uruchamianie pacjenta po amputacji rozpoczyna się od wykonywania ćwiczeń oddechowych oraz przeciwzakrzepowych. Rolą tych pierwszych jest wzmocnienie wentylacji płuc oraz ochrona przed możliwymi powikłaniami związanymi z ograniczoną aktywnością, drugich – poprawa krążenia krwi. Wykonuje się także ćwiczenia ogólne oraz zapobiegające przykurczom. Arielu, w jakim czasie po operacji odjęcia kończyny można rozpocząć pionizację pacjenta oraz wykonywanie wyżej wymienionych ćwiczeń?

Ariel Zielonka

Ariel Zielonka: Stopniowe uruchamianie chorego ma miejsce najczęściej już w dwóch pierwszych dobach po amputacji. Początkowo pacjent, przy pomocy personelu medycznego oraz fizjoterapeuty uczy się poruszania na łóżku (odwracania), co stanowi niezwykle ważny etap zapobiegający wystąpieniu odleżyn. Wtedy również ma miejsce jego stopniowa pionizacja przy łóżku oraz pierwsza próba wykonania kilku kroków. Kolejna faza to nauka chodzenia z asekuracją (przy pomocy balkonika lub kul) pokonując już dłuższe odległości, a ostatnia – wejście i zejście po schodach.

Redakcja: Przygotowanie pacjenta i jego kończyny do zaprotezowania obejmuje działania pielęgnacyjne – zarówno w odniesieniu do blizny pooperacyjnej, jak i kikuta. Jak obchodzić się z raną pooperacyjną oraz na co zwracać szczególną uwagę?

Ariel Zielonka: Rana pooperacyjna goi się przeważnie ok 12-15 tygodni, czasami szybciej, ale czasami zdecydowanie dłużej.  Bardzo istotna jest jej obserwacja, a w przypadku pojawienia się niepokojących zmian (np. zaczerwienienia), szybka interwencja medyczna.

Gdy rana jest już całkowicie wygojona, należy rozpocząć proces wstępnej kompresji i hartowania kikuta. Celem jest należyte uformowanie kształtu pod zaopatrzenie, a ponadto: zmniejszenie obrzęków, zapobieganie przykurczom i zastojom żylnym, czy zmniejszenie wrażliwości kikuta na działanie czynników zewnętrznych.

Redakcja: Jak więc kompresować i hartować kikut po amputacji?

Ariel Zielonka: Bandażowanie kikuta musi zostać poprzedzone jego odpowiednim przygotowaniem. Kikut, podobnie jak bandaż powinien być czysty i suchy, bandaż elastyczny dopasowany do szerokości obwodu kikuta. Warto pamiętać, że bandaż jest nieużyteczny jeżeli: był już używany, jest za luźny, pojawiają się objawy świadczące o alergii, odczuwany jest ból kikuta. Formowanie kikuta, czyli dążenie do wypracowania jego odpowiedniego kształtu (jakim jest walec lub ścięty, odwrócony stożek) pod protezę powinno odbywać się po przekątnych. Czynność wykonuje się codziennie aż do chwili osiągnięcia zadowalających rezultatów, które potwierdzi protetyk. Odpowiedni kształt kikuta można również wypracować poprzez stosowanie pończoch kikutowych lub używanie lejka pooperacyjnego.

Celem hartowania kikuta natomiast  jest zmniejszenie jego wrażliwości na dotyk oraz przygotowanie do środowiska leja protezowego. Uzyskuje się to stosując odpowiednie techniki. Kikut jest wtedy wystawiany na działanie różnych bodźców. Do najpopularniejszych należą: głaskanie z delikatnym uciskiem, oklepywanie, pocieranie skóry kikuta ręcznikiem, rękawiczką (ściereczką) frotte lub szczotką. Warto także wykorzystać metodę hydrodynamiczną polegającą na zanurzaniu kikuta w zimnej i ciepłej wodzie (naprzemiennie) sukcesywnie zwiększając amplitudę temperatury. Kikut powinno się hartować codziennie, zgodnie z zaleceniami fizjoterapeuty.

Redakcja: Przejdźmy do rehabilitacji po amputacji, która stanowi istotny czynnik w przygotowaniu kikuta pod zaopatrzenie, a później nauce chodu o protezie. Arielu, czy możesz wskazać przykładowe ćwiczenia dla osoby po amputacji podudzia?

Ariel Zielonka: Rehabilitacja po amputacji dopasowywana jest do potrzeb personalnych (indywidualnych predyspozycji pacjenta, jego wieku, ogólnej kondycji fizycznej) oraz związanych z przyczyną, rodzajem i poziomem amputacji. Wraz z poprawą stanu zdrowia pacjenta oraz wzmocnieniu jego siły mięśniowej, intensywność ćwiczeń oraz angażowanie coraz większych grup mięśniowych sukcesywnie wzrasta. Wszystkie ćwiczenia powinny być wykonywane pod okiem fizjoterapeuty. Do przykładowych ćwiczeń dla osoby po amputacji podudzia można zaliczyć te z użyciem piłki. Polega ono na dociskaniu jej kikutem będąc w pozycji leżącej, na brzuchu, podpierając się łokciami, po czym rozluźnieniu kikuta i odpoczynku. Ćwiczenie takie powinno się powtórzyć min. 10 razy.

Redakcja: Nauka chodu o protezie rozpoczyna się od pokazania pacjentowi, w jaki sposób obchodzić się z otrzymaną protezą oraz jakie czynności pielęgnacyjne związane zarówno z kikutem, jak i samą protezą  powinien umieć wykonywać. Jak wygląda proces nauki chodu w protezie i na co zwracać uwagę?

Ariel Zielonka: Etap nauki posługiwania się protezą rozpoczyna się od zakładania i ściągania protezy, wstawania i siadania, utrzymania równowagi, a następnie do poruszania się przy specjalnych barierkach lub środkach pomocniczych tj. balkonik lub kule. Istotne jest to aby pacjent nauczył się prawidłowych wzorców ruchowych. Pomoce ortopedyczne można odstawić dopiero w momencie nabrania pewności oraz wyczucia w posługiwaniu się protezą. Wtedy też można podjąć próbę poruszania się w terenie otwartym, po różnych rodzajach podłoża.

Należy pamiętać, że proces nauki chodu uzależniony jest od wielu czynników, a przede wszystkim poziomu, na którym wykonano amputację, przygotowania kikuta oraz samego pacjenta.

Redakcja: Dziękujemy za udzielone odpowiedzi.