Etapy przygotowania do zaprotezowania – proteza kończyn dolnych

Amputacja to zabieg chirurgiczny ratujący życie. Może być skutkiem nieszczęśliwego wypadku bądź postępującej choroby przewlekłej. Głównym celem po operacji jest dążenie do zagojenia rany, a następnie przygotowanie kikuta do zaprotezowania. Proces ten trwa zazwyczaj od dwóch do dwunastu miesięcy i uzależniony jest od stanu zdrowia oraz zaangażowania pacjenta.

Na powrót do samodzielności w codziennym funkcjonowaniu ma wpływ wiele czynników. Do najważniejszych zalicza się sumienną rehabilitację oraz odpowiednie postępowanie z kikutem. Podstawą jest jego wygojenie oraz prawidłowe uformowanie, pozbycie się ewentualnych przykurczów oraz wzmocnienie ogólnej kondycji fizycznej.

Higiena, kompresja oraz hartowanie kikuta

Kikut jest częścią kończyny, która po zaprotezowaniu będzie miała pełen kontakt z lejem protezowym. Skuteczne wykorzystanie protezy uzależnione jest więc od jego kondycji. Kiedy blizna pooperacyjna jest już wygojona, a szwy ściągnięte, niezwykle istotna jest odpowiednia pielęgnacja kikuta oraz stosowanie się do zaleceń lekarza (np. w kwestii zmiany oraz rodzaju opatrunków).

Kikut powinien być zawsze czysty i suchy. Zaleca się myć go przynajmniej raz dziennie ciepłą wodą z delikatnymi środkami. Ważną kwestią jest także zapobieganie otarciom – stosowanie maści nawilżających, a na wygojoną bliznę pooperacyjną – specjalistycznych preparatów na blizny.

Nieodłączną czynnością przygotowania do zaprotezowania jest kompresja kikuta przy pomocy opaski elastycznej lub specjalistycznego bandaża. Wykonuje się ją w celu wypracowania odpowiedniego kształtu. Kikut formuje się w pozycji siedzącej lub półleżącej na kształt walca lub zwężającego się ku dołowi stożka. W miarę upływu czasu od amputacji, powinno się stopniowo zwiększać siłę bandażowania. W przypadku amputacji udowej, bardzo pomocne jest stosowanie rajstop przeciwżylakowych o najniższej klasie kompresji. Jak korzystać z tego typu produktów? Po stronie zdrowej nogi należy skrócić całą nogawkę aż do części majteczkowej. Po założeniu rajstop, poniżej szczytu kikuta zawiązać drugą zostawioną nogawkę rajstop na supeł, po czym uciąć część poniżej wykonanego węzła. O sposób doboru rozmiaru warto zapytać fizjoterapeutę. Kompresję należy wykonywać regularnie, aż do momentu pobrania miary na protezę.

Hartowanie natomiast wykonuje się w celu ograniczenia wrażliwości skóry i tkanek na bodźce oraz przygotowania do ucisku leja protezowego. Polega na masażu kikuta, tj. jego dotykaniu, głaskaniu, ugniataniu oraz poklepywaniu. Można wykonywać go dłońmi lub zastosować przedmioty o różnej strukturze, takie jak na przykład miękkie ściereczki, czy szorstkie ręczniki. Hartować kikut można także poddając go naprzemiennemu strumieniowi zimnej i ciepłej wody (tzw. metoda hydrotermiczna).

Zapobieganie przykurczom

Przykurcze są skutkiem braku ruchu lub nieregularnej pracy mięśni spowodowanej ułożeniem w jednej pozycji. Ich występowanie wydłuża rehabilitację oraz utrudnia zaprotezowanie, dlatego utrzymanie prawidłowego napięcia mięśni jest niezwykle istotne.

Przykładowo, w przypadku amputacji na poziomie uda, pacjent nie powinien przyjmować pozycji ze zgiętym stawem biodrowym. Zaleca się leżenie na brzuchu lub po stronie amputowanej. Pod udo nie wolno podkładać żadnych przedmiotów. Natomiast aby zapobiec przykurczom po amputacji w obrębie podudzia, chory powinien unikać pozycji ze zgiętym stawem, nie podkładać wałka pod kolano w trakcie leżenia, a także nie zakładać nogi (kikuta) na nogę.

Należy pamiętać, że niezależnie od poziomu amputacji, konieczne jest podejmowanie częstych prób prostowania kikuta w stawie sąsiadującym z poziomem amputacji oraz zmiany pozycji. W ten sposób uniknie się powstania odleżyn.

Wzmocnienie organizmu

Wzmocnienie mięśni barków, ramion, przedramion i tułowia to niezwykle istotny element rehabilitacji oraz przygotowania do zaprotezowania. Szczególnie ważne jest również odpowiednie dbanie o pozostałą, zdrową kończynę, bo to właśnie ona będzie w początkowym etapie zaprotezowania bardziej obciążona. Aby poprawić komfort poruszania się oraz zminimalizować przeciążenia, zaleca się stosowanie indywidualnie wykonanej wkładki do buta.

Kiedy rana pooperacyjna jest już w pełni wygojona, kikut odpowiednio przygotowany poprzez ćwiczenia i formowanie, a stan zdrowia pacjenta ustabilizowany, możliwe jest przystąpienie do etapu pobrania miary na protezę.

Wizyta w gabinecie Orto-Pes

Podczas pierwszej wizyty w pracowni protetyczno-ortopedycznej Orto-Pes pacjent proszony jest o podanie szeregu informacji. Przede wszystkim: swojego wieku, czasu, jaki minął od amputacji, jej przyczynę oraz poziom. Poza tym sprawdzany jest stopień wygojenia rany oraz badany kształt, wydolność oraz jakość kikuta.

Podczas pierwszej wizyty u pacjentów przygotowanych pobierana jest miara z kikuta amputowanej kończyny oraz wykonywany odlew gipsowy, z uwzględnieniem określonych punktów na kikucie. Pacjent informowany jest także o możliwościach dofinansowania do zaopatrzenia protetycznego.

Wykonanie protezy kończyn dolnych

Proteza wykonywana jest indywidualnie do potrzeb konkretnego pacjenta, na podstawie pomiarów oraz odpowiedniego gipsowego negatywu. Najczęściej ma to miejsce w okresie do dwóch tygodni od pobrania miary. Po tym czasie przechodzi się do pierwszych jej przymiarek  oraz dopasowania do indywidualnych potrzeb pacjenta – ustawiana jest optymalna długość, właściwy kąt stopy, wyprofilowanie leja itp.

Kiedy proteza jest już należycie dopasowana i przekazana do użytkowania pacjentowi, następuje etap nauki chodzenia. To niezwykle ważny element powrotu do sprawności. Obejmuje on kilka poziomów. Początkowo zaleca się ćwiczenia polegające na przeniesieniu ciężaru ciała z pięty na całą stopę. Następnie można przystąpić do nauki chodzenia przy barierkach, przy pomocy balkonika lub kul łokciowych, a w miarę postępu odstawić pomoce ortopedyczne i rozpocząć poruszanie się samodzielnie. Ważne jest, aby podczas początkowej fazy nauki poruszania się w protezie zawsze towarzyszyła osoba, która będzie wsparciem przy ewentualnych problemach.

Podsumowując, odpowiednio wykonana oraz dopasowana do potrzeb pacjenta proteza pozwala pomyślnie zastąpić amputowaną kończynę. Odpowiednia rehabilitacja, nabycie umiejętności poruszania się w protezie oraz determinacja pozwala na efektywny powrót do maksymalnej sprawności.