Amputacja kończyny górnej – podstawowe informacje

Amputacja jest najczęściej skutkiem uszkodzenia tkanek przez chorobę przewlekłą bądź wynikiem nieszczęśliwego wypadku. Pomimo, iż wraz z utratą kończyny, pacjent pozbawiony zostaje określonych funkcji, to należyte postępowanie po operacji, systematyczna rehabilitacja oraz odpowiednio dobrana proteza pozwalają na odzyskanie sprawności w codziennym życiu.

Wskazania do amputacji kończyny górnej

Do najczęstszych przyczyn amputacji kończyn górnych zalicza się głównie choroby przewlekłe, (takie jak miażdżyca, postępujący nowotwór), a także zmiażdżenia, urazy, oparzenia bądź odmrożenia III stopnia, będące skutkiem nieszczęśliwego wypadku.

Lekarz może zdecydować również o konieczności jej przeprowadzenia w celu poprawy egzystencji chorego. Najczęściej w przypadku niegojących się ran, kiedy pacjent cierpi z powodu rozległego bólu bądź przy wrodzonej deformacji kończyny. O konieczności amputacji każdorazowo decyduje zespół lekarzy chirurgów. Poziom amputacji określany jest na podstawie wskazań do jej wykonania, ogólnej sprawności chorego oraz wieku.

Warto zaznaczyć, że im dłuższa będzie pozostawiona kończyna, tym więcej stawów zostanie nienaruszonych, co w rezultacie ułatwi późniejsze zaprotezowanie.

Poziomy amputacji

Wyróżnia się następujące poziomy amputacji kończyn górnych: w obrębie ramienia – wyłuszczenie w stawie łokciowym bądź barkowym (w tych przypadkach dochodzi do rozdzielenia kości, bez konieczności ich przecięcia) oraz amputację na poziomie ramienia. W obrębie przedramienia – wyłuszczenie w stawie promieniowo-nadgarstkowym oraz na poziomie przedramienia. Do wspomnianych powyżej rodzajów amputacji dochodzi najczęściej wskutek poważnych urazów lub choroby nowotworowej.

Wyodrębnia się także amputacje w obrębie ręki. Te z kolei dzieli się na: amputacje fragmentu palców, jednego palca lub kciuka lub całej ręki. Wykonuje się je na ogół jako skutek odmrożeń bądź bardzo poważnych urazów, kiedy uratowanie kończyny przy pomocy tradycyjnych metod leczenia jest niemożliwe.

Ból po amputacji – ból i czucie fantomowe

Ból fantomowy dotyka głównie osoby po amputacji kończyn i u większości pojawia się jedynie w pierwszych miesiącach po zabiegu. Polega na odczuwanie przez chorego istnienia na przykład usuniętych palców oraz takich odczuć jak: mrowienie, drętwienie, swędzenie, uczucie zginania lub poruszanie palcami. Pacjenci czują również zimno czy ciepło (to tak zwane wrażenia fantomowe). Natomiast te, które określić można odczuciami bólowymi, to: przeszywanie, przypalanie, pieczenie, napinanie, zgniatanie, miażdżenie, kłucie, rażenie prądem itp. (ból fantomowy). Ból i związane z nim odczucia ustępują zazwyczaj po zaprotezowaniu – do mózgu dociera wówczas informacja, że amputowana kończyna powróciła na swoje miejsce, bo proteza skutecznie ją “udaje” i tym samym proces chorobowy stabilizuje się.

Fizjoterapia po amputacji na poziomie ramienia i przedramienia

Zarówno po amputacji na poziomie ramienia, jak i przedramienia głównymi celami fizjoterapii jest odzyskanie samodzielności i funkcjonalności. W obu przypadkach, pierwsze ćwiczenia oddechowe, przeciwzakrzepowe oraz zapobiegające przykurczom powinno się wykonywać jeszcze na oddziale szpitalnym w pozycji leżącej na plecach lub na boku bądź w pozycji siedzącej. Kolejny rodzaj aktywności to napinanie mięśni bez ich rozciągania (ćwiczenia izometryczne). Wszystkie ćwiczenia powinny być indywidualnie dopasowane do stanu pacjenta oraz objaśnione przez personel szpitalny.

Bardzo ważne jest, aby aktywność fizyczna była kontynuowana po powrocie do domu. Warto pamiętać, że regularność i sumienność przyśpieszy proces powrotu do samodzielności w codziennym życiu.

Przed zaprotezowaniem

Przygotowanie do zaprotezowania obejmuje kilka etapów. Podstawą jest odpowiednia pielęgnacja kikuta. To ten fragment kończyny, który po zaprotezowaniu będzie miał pełen kontakt z lejem protezowym i to właśnie od jego stanu zależy skuteczne wykorzystanie protezy. Trzeba pamiętać, że kikut musi być zawsze czysty i suchy, a jego mycie należy rozpocząć po ściągnięciu szwów i wygojeniu rany (chyba, że lekarz zdecyduje inaczej). Chory powinien poddawać go myciu przynajmniej raz dziennie stosując ciepłą wodę z delikatnymi środkami myjącymi, po czym delikatnie osuszać bawełnianym ręcznikiem.

Inną istotną czynnością jest także kompresja kikuta wykonywana w celu  przeciwdziałania obrzękowi oraz odpowiedniego jego uformowania. Bandażowanie należy rozpocząć, kiedy rana pooperacyjna jest już w pełni wygojona (najczęściej już po zdjęciu szwów).  Ważne jest, aby kompresować kikut regularnie, aż do momentu pobrania miary na protezę. Przykładowo bandażowanie kikuta ramienia powinno się rozpocząć od wewnętrznej części szczytu kikuta, po czym przejść  powoli w kierunku  ramienia. Należy to robić po przekątnych, z zasłonięciem wszystkich tkanek kikuta. Zaleca się, aby co ok. cztery godziny sprawdzać stan kikuta.

Aby przygotować kikut do środowiska leja protezowego oraz uodpornić na działanie czynników mechanicznych i ucisk należy go regularne hartować. To nic innego jak masaż kikuta polegający na jego dotykaniu, głaskaniu, ugniataniu oraz poklepywaniu. Szczegółowy instruktaż jak go wykonywać przekaże pielęgniarka bądź fizjoterapeuta.

Ważnym elementem rehabilitacji oraz przygotowania do zaprotezowania jest odpowiednie dbanie o pozostałą, zdrową kończynę, bo to właśnie ona będzie w początkowym etapie zaprotezowania bardziej obciążona.

Terapia zajęciowa

Pomimo, iż operacja ingeruje w cały organizm pacjenta, to ostatecznie wpływa na poprawę jego funkcjonowania – ustępuje bowiem ból, z którym chory borykał się przed operacją. Ważne jest, aby po amputacji ramienia bądź przedramienia regularnie podejmować próby codziennej aktywności. Ważnym elementem powrotu do funkcjonalności jest terapia zajęciowa. Polega ona na przywróceniu zdolności wykonywania codziennych czynności przez osobę po amputacji – ćwiczenie motoryki kończyny górnej. Przed rozpoczęciem terapii określa się jej plan wraz z dokładnym określeniem celów. Aby jednak ten rodzaj terapii przyniósł zamierzony skutek niezbędna jest motywacja i chęć działania pacjenta. To właśnie od jego nastawienia zależy powodzenie w powrocie do samodzielności.

Poniżej przygotowaliśmy wskazówki, których zastosowanie ułatwi codzienne funkcjonowanie
z jedną kończyną.

1. Zanim zaczniesz przygotowywać potrawę, wyjmij wcześniej wszystko, czego potrzebujesz z szafek – to ułatwi późniejsze gotowanie.
2. Jeżeli masz taką możliwość, do gotowania używaj gadżetów elektrycznych – takich jak samodzielny mikser lub robot kuchenny. Przydatne mogą okazać się specjalne uchwyty z przyssawkami, które można przymocować do blatu kuchennego. Pozwoli to na stabilne utrzymanie naczynia podczas mieszania. Przyssawki sprawdzą się także do zastosowania pod deskę do krojenia.
3. Zawsze wybieraj obuwie zapinane na rzep, co pozwoli bez problemu włożyć je jedną ręką. Dobrym pomysłem jest również zastąpienie klasycznego guzika w spodniach rzepem.

Podsumowując, amputację kończyny górnej wykonuje się jako ostateczność, gdy tradycyjne metody leczenia nie przynoszą rezultatu. Nierzadko jest ona także wynikiem nieszczęśliwego wypadku. Dzięki regularnej rehabilitacji oraz odpowiednio dobranej protezie możliwe jest odzyskanie samodzielności i funkcjonalności w codziennym życiu.